حکم شرعی Network Marketing

خلاصه پرسش

آیا تجارت هرمی به شکل زیر جایز است؟ (یک تاجر در این شبکۀ هرمی، کاتالوگ کالا را همراه خود می‌برد و به مشتری عرضه می‌کند. اگر مشتری آن کالا ‌را پسندید می‌خرد و به دیگران معرفی می‌کند و شروع به کار تجاری می‌کند. و به همین صورت او هم دنبال مشتری می رود).

پرسش

من در اندونزی زندگی می کنم. چند شرکت شبیه شبکه بازاریابی گولد کوئست [GOLDQUEST] و (Network Marketing) و امثال آن در کشور ما فعالیت می‌کنند، که از چند سال پیش از طرف دولت ممنوع اعلام شده است. در بین اینها شرکتی است که به شکل بازاریابی شبکه‌ای (Network Marketing) اداره می‌شود، اما باید کالاهایی را بفروشند که مورد نیاز مردم است؛ مانند دارو، خمیر دندان، صابون و غیره. کالاهایی که به طور آزاد هم قابل خرید است و کسانی که عضویت ندارند هم می‌توانند از آن کالاها خریداری نمایند. یک تاجر در این شبکۀ هرمی کاتالوگ کالا را همراه خود می‌برد و به مشتری عرضه می‌کند. اگر مشتری آن کالا ‌را پسندید و برایش مفید واقع شود خود به خود دوست دارد آن کالا را به دیگران پیشنهاد خرید کند و شروع به کار تجاری می‌کند. و به همین صورت او هم دنبال مشتری می‌رود. بازاریابی شبکه‌ای معروف، بر این متد و روش نیست، بلکه بیشتر بازی پول و سرمایه گزاری کاذب و امثال آن است که برای کلک زدن و کلاه برداری از مشتری از این روش، نسخه برداری می‌کنند. که این تجارت ممنوع شده و در کشور ما اجازه فعالیت ندارد. خلاصه این‌که بازاریابی شبکه‌ای (Network Marketing) یا شبکه هرمی صرفا یک متد و روش است که اگر برای کلک و سرمایه گزاری کاذب و بازی پول باشد حتما به مشتری ضرر می‌رساند. ولی اگر جهت خرید و فروش کالای مفید و سودمند باشد قطعا مردم هم سود می‌برند. سؤال من آن است که، آیا تجارت شبکه‌ای و هرمی به شکلی که بیان شد، مانند بازاریابی شبکه‌ای معروف، بازی با پول است و حرام می‌باشد؟

پاسخ اجمالی

کسب درآمد ناشى از افزایش اعضا به صورت شبکه‌اى خواه از طریق عرضه کالا یا خدمات و یا دریافت حق عضویت ‏و یا بازاریابى و یا شیوه‌هاى مشابه دیگر (داخلى باشد یا خارجى و تحت هر نام و عنوانى) جایز نیست.

ضمائم:

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[1]

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

کسب درآمد ناشى از افزایش اعضا به صورت شبکه‌اى خواه از طریق عرضه کالا یا خدمات و یا دریافت حق عضویت ‏و یا بازاریابى و یا شیوه‌هاى مشابه دیگر (داخلى باشد یا خارجى و تحت هر نام و عنوانى) جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

فعالیّت مرموز اقتصادى شرکت گلدکوئست و سایر شرکت‌هاى مشابه داخلى و خارجى مشروع نمى‌باشد، و شبیه نوعى قمار و لاتار(بخت آزمائی) است. و شایسته شما عزیزان نیست که آلودۀ آن شوید. و کسانى که آلوده آن شده‌اند و سودى برده‌اند پول اوّلیه خود را از آن بر مى‌دارند، و بقیّه را به صاحبان اصلى آن مى‌رسانند. و اگر به آنها دست‌رسى ندارند، به سایر مال‌باختگانى که در این طرح شرکت کرده و متضرّر شده‌اند مى‌دهند. و اگر به آنها هم دست‌رسى ندارند، به نیّت صاحبان اصلى به فقرا صدقه مى‌دهند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

جواب کلی نمی‌توان داد. باید اساسنامه و نوع تعامل این‌گونه شرکت‌های سرمایه گذاری دقیقاً روشن شود تا جواب مقتضی داده شود. به هر حال دادن پول در مقابل دلالی فردی که مشتری را به صورت مستقیم معرفی می‌کند اشکال ندارد و اگر در این معاملات قصد طرفین خرید و فروش واقعی نباشد، بلکه استفاده از پورسانت شاخه بعدی است صحیح نمی‌باشد، و گرفتن دلالی بابت آن هم اکل مال به باطل است.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

جائز نیست.

 

---

[1]. استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه ای، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.