احکام شرعی تغییر نمی کنند!

شرکتهای بازارایابی شبکه ای برای توجیه فعالیتهای خود همواره تمامی انتقادات وارد بر خود را به نحو شیطنت آمیزی توجیه میکنند و یا در مقابل آن شبهه پراکنی می نمایند.

اخیراً و پس از صدور فتوای مراجع مبنی بر حرمت چنین فعالیت هایی، این شرکتها با این ادعا که فعالیتشان به زودی حلال خواهد شد به مثالهایی از قبیل حرمت شطرنج و ویدئو استمساک مینمایند. به نظر میرسد چنین حربه هایی برنامه ریزی شده باشد؛ زیرا ناگهان در فضای فکری این شرکتها شیوع غلیظی یافته است!!

در پاسخ به چند نکته اشاره خواهد شد:

1. احکام الهی تا ابد ثابت است و تغییری نمی کند. برخی از تغییر فتاوی به دلیل تغییر موضوع است، نه تغییر حکم شرعی(در اینباره ببیشتر توضیح داده خواهد شد).

2. حال اصلاً فرض میکنیم که فتوای مراجع در باره برخی از مسائل عوض شده است(هرچند این فرض کاملاً غلط است)، از کجا معلوم که بازاریابی شبکه ای از قبیل آن مورادی باشد که در آینده حلال خواهد شد؟ احکام بسیاز زیادی وجود دارد که  از ابتدای ظهور اسلام تا به امروز هیچ تغییری نداشته اند. چه تضمینی وجود دارد که حکم بازاریابی شبکه ای تغییر کند؟ اگر تغییر نکرد چه؟

3. این که بر فرض محال که فتوای مراجع روزی تغییر کند، باعث نمی شود که امروز ما به وظیفه شرعی خود عمل نکنیم. ما از نظر شرعی مامور به اطاعت از فتوای مرجع تقلید خود میباشیم. یعنی در حق کسانی که خود مرجع تقلید نیستند، وظیفه همان است که از جانب مرجع تقلید بیان میشود.

4. همه این ها را باید در کنار این موضوع گذاشت که اساساً این شبهه از فهمی غلط از تغییر موضوعی برخی از احکام و قیاسی غلط نشئت گرفته است. به عبارت دیگر نه حکمی عوض شده است و نه بازاریابی شبکه ای تناسبی با مثالهای یاد شده دارد تا بتوان از یکی، دیگری را نتیجه گرفت.

 

اکنون و در ادامه به شبهه تغییر حکم شطرنج پاسخ داده خواهد شد. (مطالبی که در ادامه می آید از پایگاه اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها اخذ شده است):

 

چطور شد بعد از انقلاب شطرنج حلال شد؟ اگر بچه‏ای شطرنج داخل خانه می‏آورد، پدر و مادرش آن را در خانه نگه نمی‏داشتند و می‏گفتند: اگر شطرنج در خانه باشد، ملائکه نفرین می‏کنند و برکت نازل نمی‏شود؛ ولی حالا نه تنها در خانه ‏ها هست، بلکه جمهوری اسلامی فدراسیون شطرنج درست کرده، چرا؟

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» مائده (5)، آیه 90.؛ «اى کسانى که ایمان آورده‏اید، شراب و قمار و بت‏ها و تیرهاى قرعه پلیدند (-(و)-) از عمل شیطانند. پس، از آنها دورى گزینید؛ باشد که رستگار شوید.»
پرسش . از قدیم مى‏گفتند: حلال و حرام پیامبرصلى الله علیه وآله، تا قیامت باقى است الکافى، ج 1، ص 58، باب البدع؛ «... سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‏علیه السلام عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا یَکُونُ غَیْرُهُ وَ لَا یَجِی‏ءُ غیرهُ.»

در این باره گفتنى است که حلال خدا، تا روز قیامت حلال است و حرام خدا هم تا روز قیامت حرام است و حکم خدا، عوض نمى‏شود؛ ولى گاهى موضوع عوض مى‏شود؛ به طور مثال، «شراب»، اول انگور است و در مرحله دوم، شراب مى‏شود و در مرحله سوم، سرکه و اگر آن شراب را بجوشانند و دو سوم آن برود، شیره مى‏شود. بنابراین، یک ماده و یک مایع، چه بسا حرام باشد؛ ولى وقتى ماهیتش عوض شود، حلال شود. الکافى، ج 6، ص 419 ؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ‏علیه السلام قَالَ کُلُّ عَصِیرٍ أَصَابَتْهُ النَّارُ فَهُوَ حَرَامٌ حَتَّى یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَى ثُلُثُهُ». در این موارد، موضوع عوض مى‏شود؛ ولى حکم خدا، ثابت است و این، معقول است.
از حضرت امام راحل (قدس سره الشریف) در این مورد سؤال کرده بودند که شطرنج امروزه از وسیله قمار، خارج شده، به عنوان یک بازى فکرى و ورزش درآمده است و به همین علت، فدراسیون شطرنج، مانند فدراسیون فوتبال و والیبال، در بخش ورزشى، فعالیت مى‏کند و این خودش قرینه بر این است که امروزه به شطرنج، به دید ورزش نگریسته مى‏شود و نه وسیله قمار؛ گرچه ممکن است افراد اندکى هنوز با آن قمار کنند. امام خمینى(ره) جواب فرمود: بر فرض مذکور، اگر شرطبندى و بُرد و باخت نباشد، اشکالى ندارد.
پس مسئله، دو «اگر» دارد؛1.

1.       اگر از وسیله قمار بودن، خارج شده باشد.

2.       اگر شرطبندى در کار نباشد.

تحقق و تشخیص این اگرها و این که موضوع عوض شده یا نشده، با فقیه نیست؛ بلکه با اهل فن و عرف و یا خود شخص است.

در حال حاضر، تقریباً مى‏دانیم که شطرنج از وسیله قمار بودن خارج شده، با این وجود، برخى از مراجع باز هم مى‏فرمایند که حرام است. این چه توجیهى دارد؟

به تعبیر دیگر، سؤال کننده مى‏گوید: وقتى براى مراجع ثابت مى‏کنیم که شطرنج وسیله قمار نیست، باز هم مى‏گویند حرام است!

در این باره باید دانست که برخى مراجع بزرگوار، موضوع حرمت شطرنج را قمار و برد و باخت نمى‏دانند؛ بلکه مى‏گویند: در خصوص شطرنج، روایاتى هست که خود شطرنج بماهو شطرنج، موضوع حرمت است؛ چه با آن قمار شود یا نشود

امام چرا این جور نمى‏فرمود؟

این، یک بحث اجتهادى است. امام راحل، سند این روایات را قابل خدشه مى‏دانست. پس امام(ره)، این احادیث را دیده بود و با این وجود، نظر کارشناسى وى این بود که چون شطرنج وسیله قمار بوده، حرام شده است‏
و اگر از وسیله قمار بودن خارج شود، حکم، عوض مى‏شود و خود وسیله شطرنج، موضوعیت ندارد.

در مورد سوالات احکام، جهت اطلاع از آخرین استفتائات با دفتر مرجع تقلید خود در تماس باشید